اختلالات تغذیه ای یا اختلالات خوردن شاید در ظاهر مربوط به غذا باشند. اما در واقعیت چیزی بیش از خوردن و آشامیدن است و به دلیل شرایط پیچیده سلامت روانی ایجاد می‌شوند. هر فردی ممکن است در مقطعی از زندگی خود به این اختلال دچار شود. اگر شما هم احساس می‌کنید، دچار اختلالات تغذیه ای هستید، باید علائم و نشانه‌ها آن را بشناسید و با انواع اختلالات خوردن آشنا شوید. در این مطلب سعی می‌کنیم در مورد انواع اختلالات خوردن، علائم، دلیل ایجاد آنها، نحوه تشخیص و درمان آنها نکاتی را عنوان کنیم.
اختلالات تغذیه ای چیست؟
اختلالات تغذیه ای یا اختلالات خوردن گروهی از مشکلات روانی هستند که ممکن است شخص به غذا، وزن یا شکل بدن وسواس پیدا کند. این نوع اختلالات در موارد شدید می‌توانند بسیار جدی باشند و به بدن آسیب وارد کنند. حتی در برخی افراد عدم درمان اختلال خوردن منجر به مرگ میشود.
تغذیه سالم به سلامت جسمی و روحی کمک کرده و از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. اما زمانی که شخص تغذیه سالم را کنار گذاشته و دچار اختلالات خوردن میشود، احتمال بروز انواع بیماری یا سوءتغذیه افزایش پیدا می‌کند. علائم اختلالات تغذیه ای متفاوت است و شخص باتوجه‌به نوع بیماری نشانه‌هایی را بروز می‌دهد. اما معمولا این افراد در غذا خوردن خود را محدود کرده یا پرخوری می‌کنند. برخی نیز با اقدامات پاک‌سازی مانند استفراغ یا ورزش بیش از حد کالری دریافت شده را کاهش می‌دهند.
اختلالات تغذیه ای می‌توانند هر فردی را درگیر کنند. اما طبق آمار به‌دست‌آمده چنین اختلالاتی بیشتر در نوجوانان و زنان جوان گزارش شده‌است. حدود ۱۳% از نوجوانان ممکن است تا سن ۲۰ سالگی این اختلالات را تجربه کنند.
انواع اختلالات تغذیه ای
اختلالات تغذیه ای انواع مختلفی داشته و هرکدام به شکلی روی تغذیه و عادات غذایی شخص تاثیر می‌گذارند. در ادامه این بیماری‌ها را به طور کامل توضیح می‌دهیم.
۱. بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا)
بی‌اشتهایی عصبی رایج‌ترین بیماری در اختلالات تغذیه ای است. این بیماری بیشتر در زنان دیده میشود. شخص مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی معمولا خود را دارای اضافه‌وزن می‌داند. حتی اگر وزن شخص به‌شدت پایین باشد، با روش‌های مختلف می‌خواهد خود را لاغر کند.
این افراد از خوردن غذا امتناع کرده و کالری دریافتی را تا جای ممکن محدود می‌کنند. بیماری بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این بیماران معمولا با ورزش زیاد، استفراغ بعد از غذا یا محصولات رژیمی وزن خود را کاهش می‌دهند.
۲. پرخوری عصبی (بولیمیا)
پرخوری عصبی هم جز بیماری‌های رایجی است که بیشتر در نوجوانان دیده میشود و در میان زنان بیشتر شایع است. این افراد در یک دوره زمانی خاص مقدار زیادی غذا می‌خورند. این بیماران تا جایی پرخوری می‌کنند که به طرز دردناکی سیر شوند. این بیماران هنگام خوردن غذا احساس می‌کنند، نمی‌توانند خوردن را متوقف کنند و در کنترل کالری دریافتی هیچ توانایی ندارند. بیماران مبتلا به بولیمیا می‌توانند در خوردن هر نوع ماده غذایی زیاده‌روی کنند. امام معمولا شخص در خوردن ماده غذایی زیاده‌روی می‌کند که همیشه از آن اجتناب می‌کند.
این بیماران پس از خوردن مقدار زیادی غذا برای جبران کالری دریافت‌شده و تسکین معده و روده با رفتارهایی مانند استفراغ اجباری، روزه‌داری، ملین‌ها، دیورتیک‌ها، تنقیه و ورزش زیاد بدن خود را پاک‌سازی می‌کنند.
۳. پرخوری
پرخوری نوعی اختلال تغذیه ای است که بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده میشود. اما ممکن است هر شخص با هر سنی را درگیر کند. این بیماران به طور منظم غذا می‌خورند و برای متوقف‌کردن آن هیچ کنترلی ندارند. در اختلال پرخوری شخص سریع یا بسیار زیاد غذا می‌خورد. زمانی که شخص گرسنه نیست، بازهم به خوردن ادامه می‌دهد.
افراد مبتلا به پرخوری کالری مصرفی خود را محدود نمی‌کنند و برای جبران غذای مصرف شده از هیچ روش پاک‌سازی مانند استفراغ یا ورزش بیش از حد استفاده نمی‌کنند. دوره‌های پرخوری در این بیماران معمولا هفته‌ای یک‌بار است. این افراد ممکن است دچار اضافه‌وزن باشند یا حتی وزن آنها طبیعی باشد.
۴. بی‌اشتهایی
افراد مبتلا به بی‌اشتهایی حداقل نیازهای غذایی روزانه خود را تامین نمی‌کنند. این افراد هیچ علاقه‌ای به خوردن ندارند و از خوردن غذاهایی که رنگ، بو، بافت یا طعم خاصی دارند، دوری می‌کنند. این افراد نگران عواقب خوردن غذا مانند ترس از خفگی هستند. در این افراد علت بی‌اشتهایی ترس از افزایش وزن نیست.
در بیشتر مواقع این اختلال در کودکان دیده میشود. اما می‌تواند تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. بی‌اشتهایی در میان مردان و زنان به یک اندازه شایع است. این افراد معمولا دچار کاهش وزن شده و به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای در سلامتی آنها مشکلاتی ایجاد میشود.
۵. پیکا یا هرزخواری
در این اختلال شخص تمایل به خوردن چیزهایی دارد که غذا محسوب نمی‌شوند. افراد مبتلا به اختلال پیکا هوس مواد غیر غذایی مانند یخ، خاک، گچ، صابون، کاغذ، مو، پارچه، پشم یا مواد شوینده لباسشویی می‌کنند. این اختلال می‌تواند تمامی افراد در هر گروه سنی را درگیر کند. اما بیشتر در کودکان، زنان باردار یا افراد دارای ناتوانی ذهنی ایجاد میشود.
این بیماران در معرض مسمومیت، عفونت، صدمه به روده و کمبودهای تغذیه‌ای قرار دارند. بسته به ماده‌ای که شخص هوس می‌کند، آن را بخورد، این بیماری حتی می‌تواند کشنده باشد.
۶. اختلال نشخوار
این بیماران غذا را پس خوردن به طور مکرر و مداوم بازمی‌گردانند. این رفتار به دلیل بیماری پزشکی یا اختلالات دیگری مانند پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی ایجاد نمی‌شود. این بیماران غذا را بدون حالت تهوع یا استفراغ به دهان بازمی‌گردانند و گاهی این حالت عمدی نیست. اما در بیشتر مواقع ارادی است. ممکن است بیمار غذای برگشت‌خورده را دوباره بجود و ببلعد یا آن را تف کند.
نشخوار معمولا در ۳۰ دقیقه اول بعد از خوردن غذا اتفاق می‌افتد. اگر فرد مدام غذا را تف کند تا برای جلوگیری از این اختلال غذای کمتری بخورد، ممکن است دچار سوءتغذیه شود. این اختلال بیشتر در دوران نوزادی یا افراد دارای ناتوانی ذهنی ایجاد میشود. در نوزادان بین ۳ تا ۱۲ ماه اختلال نشخوار بیشتر دیده شده و معمولا پس از مدتی ناپدید میشود. اما در کودکان و بزرگسالان معمولا برای رفع آن نیاز به درمان است.
۷. سندروم خوردن شبانه
این افراد معمولا شبانه از خواب بیدار شده و در این زمان از شبانه‌روز بیش از حد غذا می‌خورند. مقدار مصرف غذا در این زمان حدود یک‌چهارم کالری مصرفی روزانه است. این بیماران معمولا دو بار در هفته برای غذا خوردن از خواب بیدار می‌شوند.
۱. علائم بی‌اشتهایی عصبی
- در مقایسه با افراد هم‌سن و هم‌قد وزن بسیار پایینی دارند.
- الگوهای غذایی این بیماران بسیار محدود است.
- با وجود کمبود وزن از افزایش وزن ترس شدید دارند.
- برای لاغری به طور مداوم تلاش می‌کنند.
- وزن و فرم بدن در عزت‌نفس این افراد بسیار تاثیر دارد.
- کمبود وزن خود را انکار می‌کنند.
۲. علائم پرخوری عصبی
علائم پرخوری عصبی بسیار شبیه به پرخوری بوده و روش‌های پاک‌سازی آن شبیه بیماری بی‌اشتهایی عصبی است. اما معمولا این بیماران وزن طبیعی خود را حفظ می‌کنند و دچار کاهش وزن شدید نمی‌شوند. برخی از علائم پرخوری عصبی عبارت‌اند از:
- دوره‌های مکرر پرخوری بدون هیچ کنترلی
- تکرار رفتارهای پاک‌سازی برای جلوگیری از افزایش وزن
- وابسته بودن عزت‌نفس به شکل بدن و وزن
- ترس از افزایش وزن با وجود وزن طبیعی.
پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی عصبی در حقیقت ریشه روانی دارند. اگر علائم این اختلالات را دارید بهتر است برای تشخیص و درمان به روانشناس مراجعه کنید. در مایند هارمونی می‌توانید با بهترین روانشناس برای مشاوره آنلاین و یا تلفنی اقدام کنید.
۳. علائم پرخوری
علائم شایع پرخوری عبارت‌اند از:
- خوردن غذا با سرعت زیاد و گاهی مخفیانه، این افراد با وجود گرسنه نبودن تا حد سیری ناراحت‌کننده به خوردن ادامه می‌دهند.
- احساس عدم کنترل غذا خوردن در دوره‌های پرخوری
- این افراد هنگام فکرکردن به دوره‌های پرخوری احساس خجالت، انزجار یا گناه دارند.
- عدم استفاده از روش‌های پاک‌سازی برای کنترل کاری مانند ورزش بیش از حد یا استفراغ
۴. علائم بی‌اشتهایی
رایج‌ترین علائم و نشانه‌های بی‌اشتهایی عبارت‌اند از:
- پرهیز از خوردن غذا یا محدودکردن آن که باعث کاهش کالری دریافتی میشود.
- عادات غذایی که با عملکردهای معمول تداخل دارند. مانند عدم تمایل به خوردن غذا کنار دیگران
- کاهش وزن یا رشد بسیار کم نسبت به قد و سن
- کمبود مواد مغذی که باعث استفاده از مکمل‌ها با تغذیه لوله‌ای میشود.
علائم سندروم خوردن شبانه
علائم اصلی خوردن شبانه عبارت‌اند از:
- بی‌اشتهایی در صبح
- میل شدید به خوردن غذا بین شام و خواب
- بی‌خوابی چهار یا پنج شب در هفته
- این افراد برای خوابیدن یا دوباره به خواب رفتن نیاز به خوردن دارند.
- حالات افسرده که در عصر بدتر میشود.
علت ایجاد اختلالات تغذیه ای
کارشناسان معتقدند اختلالات تغذیه ای می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. یکی از دلایل ایجاد آنها وراثت است. تحقیقی روی دوقلوهایی انجام شد که در بدو تولد از هم جدا شدند و توسط خانواده‌های مختلف به فرزندخواندگی گرفته شدند. در این تحقیق مشخص شد که اختلالات تغذیه ای در این دوقلوها ارثی بوده‌است. زمانی که یک قل دچار اختلال خوردن است، به‌احتمال ۵۰% قل دیگر هم به این اختلال دچار میشود.
برخی از ویژگی‌های شخصیتی هم باعث اختلال تغذیه ای می‌شوند. به‌عنوان‌مثال افرادی که دچار روان‌رنجوری، کمال‌گرایی یا تکانشگری هستند، بیشتر احتمال دارد به اختلالات خوردن دچار شوند. به‌طورکلی علل اصلی اختلالات تغذیه ای را می‌توان موارد زیر دانست.
- ژنتیک
- ویژگی‌های شخصیتی
- فشارهایی برای لاغری
- ترجیحات فرهنگی برای لاغری
- قرارگرفتن در معرض رسانه‌هایی که چنین ایده‌آل‌هایی را رواج می‌دهند.
عوارض اختلالات خوردن
اختلالات تغذیه ای باعث بروز برخی عوارض می‌شوند. گاهی عوارض به‌قدری می‌تواند شدید باشد که زندگی شخص را تهدید کنند. هرچه اختلال شدیدتر و طولانی‌تر باشد، احتمال بروز عوارض جدی بیشتر است. از جمله:
- مشکلات جدی در سلامتی
- افسردگی و اضطراب
- افکار یا رفتارهای مربوط به خودکشی
- مشکلات در رشد
- مشکلات اجتماعی
- ایجاد مسائلی در محل کار و مدرسه
- مرگ
تشخیص اختلالات خوردن
برای تشخیص اختلالات تغذیه ای پزشک به علائم بیماری و عادات غذایی بیمار توجه می‌کند. اگر شخص مشکوک به اختلال خوردن باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای تشخیص دقیق انجام شود. این ارزیابی‌ها می‌تواند توسط متخصص تغذیه یا روانشناس انجام شود.
- معاینه بدنی: پزشک یک معاینه بدنی انجام می‌دهد تا مطمئن شود، مشکل خوردن مربوط به سایر علل پزشکی نیست.
- ارزیابی روان‌شناختی: روانشناس یا روانپزشک در مورد عادات غذایی، احساسات و افکار بیمار سوالاتی پرسیده و ممکن است برای ارزیابی دقیق بخواهد تا شخص یک پرسش‌نامه را تکمیل کند.
- سایر روش‌ها: اگر پزشک با این روش‌ها به نتیجه‌ای نرسد، آزمایش‌های اضافی برای بررسی عارضه مرتبط با خوردن تجویز می‌کند.
درمان اختلالات تغذیه ای
درمان اختلالات تغذیه ای باید به‌صورت گروهی انجام شود. شخص باید هر زیر نظر متخصص تغذیه باشد و هم از روانشناس مشاوره دریافت کند. روش‌های درمانی شامل آموزش تغذیه، روان‌درمانی و دارو میشود.
۱. تغذیه سالم
متخصص تغذیه باتوجه‌به قد و سن بیمار برای رسیدن به وزن متناسب برنامه غذایی ارائه می‌دهد و سعی می‌کند با روش‌هایی عادات غذایی بیمار را تغییر دهد. متخصص تغذیه باید در درمان اختلالات تغذیه ای تجربه کافی داشته باشد.
۲. روان‌درمانی
در روان‌درمانی روانشناس به بیمار کمک می‌کند تا عادات غذایی سالم را جایگزین عادات غذای ناسالم کند. اگر درمان مربوط به کودک یا نوجوان باشد، روانشناس درمان خانوادگی را انتخاب می‌کند و از سایر اعضای خانواده می‌خواهد، الگوی تغذیه سالم را یاد گرفته و از آن پیروی کنند.
۳. دارودرمانی
داروها نمی‌توانند اختلالات خوردن را درمان کنند. اما می‌توان با برخی از داروها میل به غذا و پرخوری را کاهش داد. اگر اختلال تغذیه ای همراه با اختلالات دیگر مانند اضطراب و افسردگی باشد، داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی می‌توانند تا حدی چاره‌ساز باشند.