اگر جایی از بدنمان درد بگیرد، باید به پزشکی مراجعه کنیم که تخصص مرتبط با مشکل ما را داشته باشد تا بتواند راه‌حل تخصصی‌ای ارائه بدهد. در حوزۀ سلامت روان نیز همین‌طور است و متخصصان آن در شاخه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند؛ هم روان‌پزشک و هم روان‌شناس نحوۀ عملکرد مغز، احساسات و افکار انسان را می‌شناسند و هر دو می‌توانند به مراجع برای حل یا درمان مشکلات و بیماری‌های مرتبط با سلامت روان کمک کنند. اما از آنجا که این مشکلات و بیماری‌ها در موضوع، شدت و علت به‌وجود آمدن با هم متفاوت هستند، برای برطرف کردن آن‌ها نیاز به تخصص‌های متفاوتی داریم و لازم است بدانیم در مورد چه مشکلاتی به کدام متخصص مراجعه کنیم.
اگر شما هم در انتخاب متخصصی که زمینۀ فعالیتش برای شما مناسب باشد دچار سردرگمی شده‌اید یا عنوان‌های روان‌شناس، روان‌پزشک، مشاور و روان‌کاو شما را گیج کرده‌اند، اصلاً به خودتان خرده نگیرید، چراکه تفاوت‌های ظریفی در میان هست و البته آگاهی در مورد آن‌ها به شما کمک می‌کند تا در درست‌ترین مسیر قرار بگیرید.
خواندن این مقاله کمکتان می‌کند تا تفاوت بین حیطه‌های مختلف سلامت روان را بشناسید و به کسی مراجعه کنید که بیشترین تناسب را با دغدغه‌های شما دارد.
روان‌شناس و روان‌پزشک چه تفاوتی با هم دارند؟
بیاید با هم تفاوت بین روان‌شناس و روان‌پزشک را در دو زمینۀ مهم تحصیلات و شیوۀ درمان بررسی کنیم
۱. تحصیلات
روان‌شناسی و مشاوره
روان‌شناسی و مشاوره از رشته‌های غیرپزشکی هستند. روان‌شناسان می‌توانند با توجه به علاقۀ خود، در گرایش‌های مختلف از جمله روان‌شناسی بالینی، کودک و نوجوان، تربیتی، مشاوره یا زوج‌درمانی تحصیل کنند. دانشجویان این رشته‌ها دربارۀ کارکرد بخش‌های مختلف مغزی و تأثیر هورمون‌ها بر سلامت روان نیز آگاهی پیدا می‌کنند اما بخش عمدۀ تحصیلات آن‌ها مرتبط با تأثیر مسائل احساسی و اجتماعی، مانند تجربیات زندگی و شیوه‌های فرزندپروری بر سلامت روان است.
بین روان‌شناس و مشاور نیز تفاوت‌های ظریف اما شایان‌توجهی وجود دارد. افراد متخصص در رشتهٔ روان‌شناسی برای درمان و تغییرات بنیادین آموزش جدی‌تری دیده‌اند. حال آن که فارغ‌التحصیلان رشتهٔ مشاوره اغلب در تصمیم‌‌گیری به فرد کمک می‌کنند. مشاور سعی می‌کند تا با راهنمایی دادن به مراجع، از بروز مشکلات و چالش‌های جدید در زندگی وی جلوگیری کند، لذا می‌توان گفت مشاوران در زمینۀ توصیه راجع به تغییرات محیطی و فردی، در مواردی که صحبت از یک اختلال روان‌شناختی نیست، مهارت آموخته‌اند.
از سوی دیگر، دربارۀ تفاوت بین روان‌شناس و مشاور به اختصار می‌توان گفت که معمولاً روان‌شناسان به حل مسائل پیچیده‌تر و درمان بیماری‌ها و اختلالات در تعداد جلسه‌های بیشتر می‌پردازند، درحالی‌که مشاوران در زمینۀ مسائلی که پیچیدگی کمتری دارند فعالیت می‌کنند و طی تعداد جلسات کمتری به مراجع خود راهنمایی و راهکار ارائه می‌دهند.
البته در حال حاضر، تعداد زیادی از مشاوران نیز با شرکت در دوره‌های اضافه بر آموزش دانشگاهی، آموزش‌های مربوط به درمانگری عمیق‌تر را کسب کرده‌اند و در اتاق درمان از آن‌ها بهره می‌گیرند.
روان‌پزشکی
روان‌پزشکی یکی از شاخه‌های رشتۀ پزشکی است. روان‌پزشکان پس از گذراندن دورۀ پزشکی عمومی، تخصص خود را در رشتۀ روان‌پزشکی می‌گیرند. آن‌ها با ارتباط بین فعالیت بخش‌های مختلف مغز و تأثیر هورومون‌های درون‌ریز و برون‌ریز بر روی افکار، هیجانات و رفتارهای ما آشنا می‌شوند. در نتیجه، بیشتر از روان‌شناسان بر روی ارتباط متقابل بین مسائل روانی و جسمی تمرکز می‌کنند.
۲. درمان
روان‌پزشکی
روان‌پزشکان با تجویز دارو یا مداخله‌های زیستی مانند الکتروشوک‌درمانی، به درمان شرایط پیچیده‌ای می‌پردازند که ضرورت درمان پزشکی همراه یا بدون همراهی روان‌درمانی را دارند؛ از جمله اختلال دوقطبی یا افسردگی و اضطرابِ دارای مبنای زیستی. درواقع، روان‌پزشکان نیز به الگوهای فکری، هیجانی و رفتاری مراجع توجه دارند اما تأکید آن‌ها بر تأثیر متقابل بین جسم و روان است.
روان‌شناسی و مشاوره
در دنیای روان‌شناسی، مکتب‌ها و رویکردهای درمانی متفاوتی از جمله روان‌تحلیل‌گری، روان‌کاوی، طرحواره‌درمانی، درمان متمرکز بر هیجان، واقعیت‌درمانی و غیره وجود دارند. روان‌شناسان و مشاوران با انتخاب یکی از این رویکردها، به حل مشکلات رفتاری، تعارض‌های بین‌فردی، کمبود اعتمادبه‌نفس، مشکلات یادگیری، اضطراب و افسردگی، وسواس و مسائل شخصیتی می‌پردازند. آن‌ها با توجه به رویکرد درمانی خود، از طریق صحبت کردن با مراجع، الگوهای فکری و رفتاری او را اصلاح می‌کنند. اما با اینکه در دروس خود دربارۀ کارکردهای مغزی و تأثیر هر دارو آگاهی پیدا کرده‌اند، امکان تجویز دارو و درمان‌های زیستی را ندارند.
آیا ممکن است که هم به روان‌شناس و هم به روان‌پزشک نیاز داشته باشم؟
در بسیاری از موارد، روان‌پزشکان و روان‌شناسان با هم کار می‌کنند. یک روان‌شناس ممکن است متوجه شود که در کنار روان‌درمانی به دارو‌درمانی نیز نیاز دارید و شما را به روان‌پزشک هم ارجاع دهد؛ همان‌طور که یک روان‌پزشک ممکن است متوجه شود که علاوه‌‌بر مداخلهٔ دارویی، به درمان روان‌شناختی نیز نیاز دارید و شما را به یک روان‌شناس معرفی کند. البته ممکن است بعضی از روان‌پزشکان به کار روان‌درمانی هم علاقه داشته باشند و با گذراندن دوره‌های تکمیلی لازم، همزمان با تجویز دارو، مداخلۀ روان‌درمانی غیردارویی را هم انجام بدهند.